Sovyet Resmî Belgelerinde Ahıska Sürgünü / Orhan URAVELLİ
editor / 12 sene
16 Temmuz 2012
0
11 min read
Sovyet Resmî Belgelerinde Ahıska Sürgünü
Orhan URAVELLİ
SSCB diktatörü Stalin rejimi, 15 Kasım 1944 tarihinde Ahıska Türklerini sürgüne gönderdi. Hür dünya, bu sürgünden habersizdi. Dünya kamuoyu, yıllar sonra haberdar oldu. Fakat Sovyet belgelerinin bu sürgünü su yüzüne çıkarması son yılların olayıdır.
Rus yazarı Nikolay F. Bugay, konuyla ilgili belgeleri bir kitap hâlinde yayımladı.1 Bu kitapta yer alan belgelerin bir kısmını Rusçadan tercüme ederek konuyla ilgilenenlerin istifadesine sunuyoruz.
BELGE: I2
28 Kasım 1944
Tamamen gizli
Sayı 1281/b
Devlet Savunma Komitesi-Yoldaş İ. V. STALİN’e
SSCB Halk Komiserleri Kurulu-Yoldaş
V. M. MOLOTOV’a
SSCB Komünist (Bolşevik) Partisi Merkez Komitesi
Yoldaş G. M. MALENKOV’a
Devlet Savunma Komitesi Kararı gereğince SSCB Halk İçişleri Komiserliği Türklerin, Kürtlerin ve Hemşenlilerin Gürcistan SSC’nin sınır bölgesinden tahliye işlemlerini tamamlamıştır.
Türkiye’nin sınıra yakın kısmındaki nüfusla akrabalık bağları bulunan söz konusu halkın önemli bir çoğunluğu, kaçakçılık yapmakta olup göç eğilimi gösteriyor ve Türkiye istihbarat mercileri için casus angaje etme ve çete grupları oluşturma kaynağı teşkil ediyordu.
Tahliye işlemlerine hazırlık tedbirleri, bu yılın 20 Eylül-15 Kasım tarihleri arasında alınmıştır. Bu arada tahliyeye tabi tutulanların sınırı geçmelerini engellemek amacıyla devletimizin Türkiye sınırında güvenlik ve karakol hizmetleri azami derecede takviye edilerek en sıkı şekilde emniyet sağlanmıştır. Adigön, Aspinza, Ahıska, Ahılkelek ilçelerinde tahliye işlemleri 15-18 Kasım, Acaristan Özerk Cumhuriyeti’nde ise 25-26 Kasım günlerinde gerçekleştirilmiştir.
Toplam 91.095 kişi tahliye edilmiştir.
Tahliye edilenleri taşıyan katarlar, hareket hâlinde olup Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’daki yeni iskân yerlerine doğru yol almaktadır. Tahliye işlemleri, düzenli ve olaysız şekilde tamamlanmıştır.
Adı geçen sınır ilçelerine Gürcistan’ın toprak sıkıntısı çekilen bölgelerinden 7.000 hanelik köylü nüfus iskân edilecektir.
Ayrıca SSCB Halk İçişleri Komiserliği, Gürcistan SSC ile Türkiye sınırındaki şeritte özel tedbirler almaktadır.
Lavrentiy BERİA
SSCB Halk İçişleri Komiseri,
Devlet Güvenliği Genel Komiseri
***
BELGE: II3
Tamamen gizli 02 Aralık 1944
Devlet Savunma Komitesi-Yoldaş İ. V. STALİN’e
SSCB Halk İçişleri Komiserliği, Gürcistan SSC sınır ilçelerinden toplam 91.095 kişiden oluşan Türk, Kürt ve Hemşinli nüfusun, Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan SSC ilçelerine tehcir edilmesi operasyonunda gösterilen başarıdan dolayı, Halk Devlet Güvenliği Komiserliği ve Halk İçişleri Komiserliği’nin operasyon sırasında üstün hizmet veren elemanları ile bu komiserliklere bağlı birliklerin askerlerine SSCB madalyaları ve nişanları verilmesini arz eder.
Lavrentiy BERİA
SSCB Halk İçişleri Komiseri
BELGE: III4
SSCB Halk İçişleri Komiserliği Özel İskân Bölgeleri Başkanı M. KUZNETSOV’a
14 Aralık 1944
Gürcistan SSC’den tahliye edilenleri getiren 29 katar kabul edilmiş ve 7 vilâyetin 43 ilçesine aşağıdaki şekilde dağıtılmıştır. Taşkent: 13.131 kişi, Semerkant: 14.946 kişi, Fergana: 8.613 kişi, Andican: 6.881, Namangan: 4.537 kişi, Buhara: 4.446 kişi, Kaşkaderya: 641 kişi. Erkek: 10.813, kadın: 16.127 ve 16 yaşın altındaki çocuklar: 26.223 kişi olmak üzere toplam 53.163 kişi iskân edilmiştir. 293 kişi yollarda hayatını kaybetmiştir.
MEYER Özbekistan SSC Halk İçişleri Komiseri Vekili
BELGE: IV5
Aralık 1944
SSCB Halk İçişleri Komiseri L. BERİYA
Gürcistan SSC’den tahliye işlemleri tamamlanmıştır. Erkek: 18.923, kadın: 27.399 ve 16 yaşın altındaki çocuklar: 45.085 kişi olmak üzere toplam 92.307 kişi tahliyeye tabi tutulmuştur. İskân dağılımı şöyledir: Özbekistan: 53.163 kişi, Kazakistan: 28.598 kişi, Kırgızistan: 10.546 kişi. 84.596 kişi kolektif çiftliklerde, 6.316 kişi devlet çiftliklerinde ve 1.395 kişi sanayi işletmelerinde istihdam edilmiştir. 457 kişi yolda hayatını yitirmiştir.
V. V. ÇERNIŞOV
SSCC Halk İçişleri Komiseri Vekili
M. KUZNETSOV
SSCB Halk İçişleri Komiserliği
Özel İskân Bölgeleri Başkanı
BELGE: V6
Halk Komiserleri (Bakanlar) Kurulu Kararı 35 Sayılı Karar
Moskova-Kremlin, 08 Ocak 1945
SSCB Halk Komiserleri Kurulu, özel iskâna tabi tutulanların hukukî durumlarıyla ilgili hususlar aşağıdaki şekilde karar bağlamıştır:
1. Özel iskâna tabi tutulanlar, SSCB vatandaşı olarak işbu kararnamede belirtilen sınırlamalar dışında bütün haklardan yararlanırlar.
2. Çalışabilen bütün bu vatandaşlar, kamu yararına çalışmakla yükümlüdürler. Bu amaçla mahallî merciler ve Sovyetler Birliği Halk İçişleri Komiserliği (NKVD) organlarıyla mutabakat hâlinde özel iskâna tabi tutulan söz konusu göçmenlerin tarım ve sanayi işletmelerinde, inşaatta, kuruluş ve birliklerde istihdamını gerçekleştirirler. Bu vatandaşlar, çalışma yasaları ile disipline aykırı hareket ve faaliyetlerden dolayı, mevcut yasalar uyarınca cezalandırılırlar.
3. Özel iskâna tabi tutulanlar, NKVD (Halk İçişleri Komiserliği) Özel Komutanlığı’ndaki amirin izni olmaksızın söz konusu komutanlığın kontrolündeki iskân bölgesi dışına çıkamazlar. Keyfî olarak ve izin almaksızın NKVD’nin ilgili komutanlığının kontrolü altındaki iskân bölgesini terk edenler, firar etmiş sayılırlar ve ceza yasası hükümlerine göre yargılanırlar.
4. Özel iskâna tabi göçmenlerin aile reisleri veya onların yerini dolduran şahıslar, aile durumundaki değişiklikleri (doğum, ölüm, firar vb.) 3 gün içinde NKVD Bölge Komutanlığı’na bildirmekle yükümlüdürler.
5. Özel iskâna tabi tutulan göçmenler, kendileri için belirlenmiş olan kamu düzeni ve hayat rejimine titizlikle uymak zorunda olup NKVD Özel Komutanlığı emirleri ve talimatlarını yerine getirmek zorundadırlar.
Özel iskân bölgelerinde kamu düzeni ve rejimini ihlâl eden göçmenlere 100 Ruble tutarında para cezası veya komutanın emriyle 5 günlük hapis cezası uygulanacaktır.
V. Molotov
SSCB Halk Komiserleri Kurulu Başkan Yardımcısı
Y. Çadayev
SSCB Halk Komiserleri Kurulu İdari İşler Sorumlusu
BELGE: VI7
10 Ocak 1945 SSCB Halk İçişleri Komiserliği Halk Komiseri L. P. BERİA Gürcistan SSC’den getirilen göçmenlerin yüzde 15 kadarının (8000 kişi) yiyecek, giyecek, ayakkabı ve diğer ihtiyaçları karşılanamamıştır. Acilen 200 ton un, 50 ton irmik ve5.000 mmanifatura temin edilmesi gerekir.
MEYER
Kazakistan SSC Halk İçişleri Komiseri Vekili
BELGE: VII8
SSCB Halk Komiserleri Kurulu Başkanı V. M. MOLOTOV’a
SSCB Komünist (Bolşevik) Partisi Merkez Komitesi Sekreteri Yoldaş G. M. MALENKOV’a
(Tarihsiz)
Kuzey Kafkasya’dan getirilenler dışında Devlet Savunma Komitesi’nin 31.07.1944 tarih ve 6279cc Sayılı Kararı uyarınca Kazakistan’da özel iskâna tabi tutulmak üzere geçen yıl sonunda Gürcistan SSC’den 28.669 kişi getirilmiştir. Bu göçmenlerin durumları da oldukça ağırdır. Çünkü çoğu yanlarına yiyecek alamamıştır. Yaşlılar ve özellikle de çocukların giyecekleri ve ayakkabıları yoktur.
MEYER
Kazakistan SSC Halk İçişleri Komiseri Vekili
BELGE: VIII9
SSCB Halk İçişleri Komiserliği
13 Ocak 1945
SSCB Halk Komiserleri Kurulu, Yoldaş A. İ. MİKOYAN’a
Devlet Savunma Komitesi’nin 6279cc Sayı ve 31 Temmuz 1944 tarihli kararnamesiyle Gürcistan SSC sınır ilçelerinden Özbekistan SSC, Kazakistan SSC ve Kırgızistan SSC’ye 92.374 kişi tahliye edilmiştir.
Halk Tedarik Komiserliği ve Halk Et ve Süt Sanayi Komiserliği, tahliye sırasında onlardan 8.252 ton hububat, 3.948 ton patates, 453 ton sebze, 312 ton meyve, 60.007 büyükbaş ve 80.042 küçükbaş hayvan teslim alınmıştı.
Söz konusu göçmenlerin çoğu, yeni iskân yerlerine yiyeceksiz olarak getirilmiştir. Tehcir sırasında kendilerinden alınmış hayvanlar, hububat ve sebze hesapları kesin olarak kapatılıncaya kadar teslim ettikleri hububata mahsuben avans şeklinde kendilerine acilen gıda yardımı yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda 1945’in 15 Ocak-15 Mart tarihleri arasında kişi başına16 kgun ve4 kgirmik dağıtılması uygun olacaktır. Buna göre toplam 1.148 ton un ve 371 ton irmik gerekmektedir.
SSCB Halk Komiserleri Kurulu Talimatı için taslak ekli olup görüşülmesini arz ederim.
L. BERİA
SSCB Halk İçişleri Komiseri
BELGE: IX10
Tamamen gizli
Gürcistan SSC Halk İçişleri Komiserliği
Sayı 4/0-2507 Tiflis, 24 Eylül 1945
İlgi: 1/ 13598 Sayı ve 07.07.1945 tarihli tebliğ.
SSCB Halk İçişleri Komiseri Vekili Sn ÇERNIŞOV’a
Sizin yazınızdan önce de Acaristan Özerk SSC’den yanlış olarak tahliyeye tabi tutulmuş kişilerle ilgili şikâyetler ve mektuplar almaktaydık. Bunlar kontrol edilmiş ve yanlış olarak tahliye edilmiş 11 Laz ailesiyle ilgili evrak ve raporumuz SSCB Halk İçişleri Komiserliği Özel İskân Yerleri Başkanlığına gönderilmiştir (Sayı 4/1-1806, 27.07.1945. Yanlış olarak tahliye edilen Lazların listesi eklidir).
Yazınızdan sonra tespit ettiğimiz üzere Acaristan’dan 12 Laz ailesinin daha yanlışlıkla Orta Asya’ya sürüldüğü görülmüştür ve bunların dosyalarını da iletiyoruz.
Muhammed VANLİŞİ’nin mektubunda belirtilen N. H. Cicaladze, O. K. Dadi, O. K. Baynaz ve ayrıca Kambur soyadı taşıyan beş kişinin Türk oldukları görülmüş olup sürgün edilmelerinde yanlışlık yoktur. Geri dönen Lazların hakları ve mal varlığının iadesi, ayrıca kendi evlerine yerleştirilmeleri için ilgili mercilere tebligat yapılmıştır.
Tuğgeneral KARANADZE Gürcistan SSC Halk İçişleri Komiseri
BELGE: X11
SSCB Halk İçişleri Komiserliği Özel İskân Yerleri Başkanlığının Mart 1944-Ocak 1946 Dönemi Çalışmalarına Dair Rapor’dan:
SSCB Halk İçişleri Komiseri S. N. KRUGLOV’a
1945 yılı Ekim ayı itibariyle ülkede özel iskân rejiminde tutulmak üzere tahliye edilenlerin sayısı 2.230.500 kişi kadardır. Tahliye edilen topluluklar şunlardır:
1. Nikolay F. Bugay: Turki iz Meskhetii: Dolgiy put k reabilitasii. M: TOO İzdatelskiy dom ROSS, 1994, 160 s. (Ahısklı Türkler: İade-i İtibarın Uzun Yolu-Rusça)
2. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 9401, Liste 2, Dosya 67,sayfa 400.
3. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 9401, Liste 2, Dosya 68, sayfa 31-54.
4. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F R. – 9470, Liste 1, Dosya 184, sayfa 204.
5. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 9479, Liste 1, Dosya 184, sayfa 229.
6. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 9401, Liste 1, Dosya 213, sayfa 1.
7. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F R. – 9401, Liste 1, Dosya 2287, sayfa 15.
8. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 5446, Liste 48, Dosya 3232, sayfa 2-3.
9. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 5446, Liste 48, Dosya 3211, sayfa 3.
10. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F. R. – 9479, Liste 1, Dosya 157, sayfa 38-39.
11. Rusya Devlet Arşivi (GARF), Koleksiyon.
12. Rusya Devlet Arşivi (GARF), F.R-9479, Koleksiyon
BELGE: XI12
Özel iskân yerlerinde kayıtlı olan sürgün ve tahliye edilmiş kişilerin sayısına ilişkin
15.07.1949 tarihli Belge:
Nüfus ve Gruplar Toplam Sayı Erkek Kadın 16 yaş altı
Albay V.V. ŞİYAN SSCB İçişleri Bakanlığı Özel İskân Yerleri Başkanı
Not: Uzakdoğu arazilerinden 1937’de Orta Asya’ya sürülen Koreliler bu listede belirtilmemiştir. 1949 ylı ortaları itibariyle söz konusu nüfustan 13.849 kişi cezaevlerindeydi. Ahıska’dan sürülmüş Türklere, Hemşinli ve Kürtler de dahildir (O.U.).
